Początki sięgają listopada 1918 roku, zaledwie kilkanaście dni po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wtedy powstały Centralne Warsztaty Lotnicze, zlokalizowane na Lotnisku Mokotowskim przy ul. Puławskiej. W pierwszych latach ich działalność miała głównie charakter remontowy – naprawiano samoloty i silniki, stopniowo zdobywając doświadczenie techniczne i organizacyjne. Z czasem pojawiły się pierwsze własne konstrukcje, a rozwijający się przemysł lotniczy stał się jednym z filarów budowy nowoczesnego państwa.
Przekształcenie warsztatów w Państwowe Zakłady Lotnicze było elementem szerszej reorganizacji przemysłu zbrojeniowego II Rzeczypospolitej. W tym samym czasie powstawały m.in. Państwowa Fabryka Broni w Radomiu czy Państwowa Fabryka Amunicji w Skarżysku. Od początku PZL koncentrowały się na produkcji konstrukcji bojowych – myśliwców i bombowców – odpowiadając na potrzeby obronności kraju.
Choć główna siedziba PZL znajdowała się w Warszawie, jeszcze przed wybuchem II wojny światowej zapadła decyzja o utworzeniu zakładów lotniczych w Mielcu i Rzeszowie. W przypadku Mielca kluczowe znaczenie miała koncepcja Centralnego Okręgu Przemysłowego, której celem było uprzemysłowienie słabiej rozwiniętych regionów oraz wzmocnienie potencjału obronnego państwa. Lokalizacja fabryki i lotniska na terenach wykupionych od wsi Cyranka, Chorzelów i Trześń nie była więc przypadkowa.
Budowa mieleckiej fabryki ruszyła 1 września 1937 roku, a rok później rozpoczęto prace przy lotnisku. Pod koniec 1938 roku w hali głównej montowano pierwsze obrabiarki, a w maju 1939 roku zakład – już jako Państwowe Zakłady Lotnicze Wytwórnia Płatowców nr 2 w Mielcu – rozpoczął montaż samolotów PZL P-37B „Łoś”. Oficjalnego otwarcia fabryki 13 czerwca 1939 roku dokonał prezydent RP Ignacy Mościcki. Równolegle powstawało osiedle mieszkaniowe dla pracowników, z willami i blokami, które na lata ukształtowały przestrzeń miasta.
Po II wojnie światowej mielecka WSK-PZL Mielec kontynuowała produkcję na potrzeby wojska, ale zakład szybko stał się także ważnym producentem wyrobów cywilnych. Oprócz samolotów powstawały tu autobusy, wozy strażackie, sanitarki, elementy wyposażenia gospodarstw domowych, części do traktorów „Ursus”, a nawet wagi czy lodówki. W kolejnych dekadach rozwijano produkcję lotniczą, tworząc m.in. An-2, TS-11 „Iskra”, M-18 „Dromader”, M-20 „Mewa” czy An-28. W Mielcu powstawały także konstrukcje mniej oczywiste – od wagoników kolejek linowych po prototypy pojazdów elektrycznych i sprzętu sportowego.
Zakład był nie tylko miejscem pracy tysięcy ludzi, ale także centrum życia społecznego. Powstały dom kultury, stadion FKS „Stal”, rozwijał się Aeroklub Mielecki, działała zakładowa prasa i radiowęzeł. Jednocześnie historia PZL Mielec nie była wolna od trudnych momentów – kryzysów gospodarczych, napięć społecznych, stanu wojennego i wreszcie transformacji ustrojowej po 1989 roku, która doprowadziła do gwałtownej redukcji zatrudnienia i stopniowej utraty dawnej pozycji.
Ogłoszenie upadłości WSK „PZL-Mielec” SA 31 maja 1999 roku zamknęło pewien rozdział. Pozostało jednak dziedzictwo, które do dziś jest częścią tożsamości miasta. Rocznica z grudnia 1927 roku przypomina, że historia Mielca to w dużej mierze historia lotnictwa, przemysłu i ludzi, którzy przez dekady budowali zakład mający znaczenie daleko wykraczające poza granice regionu.
Komentarze (0)