Tradycyjna struktura rodziny romskiej
W społeczności romskiej dominującą formą organizacji życia rodzinnego jest tradycyjny, patriarchalny model, w którym mężczyzna pełni funkcję głowy rodziny i reprezentanta wobec świata zewnętrznego. Kobieta natomiast odpowiada za prowadzenie domu i opiekę nad dziećmi.
Potwierdza to m.in. raport „Romowie w Polsce – między wykluczeniem a integracją” opublikowany przez Instytut Spraw Publicznych (2011), w którym wskazano, że:
Struktura rodziny romskiej pozostaje silnie patriarchalna. Mężczyzna jest uznawany za autorytet, natomiast kobieta odpowiada za życie domowe i wychowanie dzieci.
Rola kobiety i mężczyzny jest ściśle przypisana – od najmłodszych lat dzieci są przygotowywane do wypełniania tych ról zgodnie z oczekiwaniami społeczności.
Rodzina wielopokoleniowa i hierarchia
Rodziny romskie często mają charakter wielopokoleniowy – w jednym gospodarstwie mieszkają dziadkowie, rodzice, dzieci i dalsi krewni. W ramach tej struktury obowiązki domowe są podzielone według płci, wieku i pozycji w rodzinnej hierarchii.
Zgodnie z analizą przedstawioną w publikacji „Społeczność romska w Polsce” (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, 2014),
Rodzina romska funkcjonuje jako struktura hierarchiczna, w której starszyzna cieszy się dużym autorytetem, a młodsze pokolenia uczone są respektowania zasad i obowiązków wynikających z tradycji.
Starsze kobiety odgrywają ważną rolę w przekazywaniu norm obyczajowych, zwłaszcza tych związanych z prowadzeniem domu i zachowaniem czystości.
Socjalizacja dzieci a role płciowe
Wychowanie dzieci w rodzinach romskich silnie nawiązuje do tradycyjnego podziału ról. Dziewczynki od wczesnego dzieciństwa uczone są prac domowych i opieki nad rodzeństwem. Chłopcy natomiast spędzają więcej czasu z ojcami lub wujami, przygotowując się do roli przyszłego żywiciela rodziny.
W raporcie Fundacji im. Stefana Batorego pt. „Romowie w Polsce. Równość w praktyce?” (2015) podkreślono, że:
Proces wychowania oparty jest na wzmacnianiu ról płciowych, a wartości takie jak lojalność wobec rodziny, posłuszeństwo starszym i troska o dobre imię są przekazywane jako fundamenty tożsamości romskiej.
Ten model socjalizacji ma na celu utrzymanie kulturowej ciągłości i wzmocnienie tradycyjnych norm funkcjonowania rodziny.
Kobieta jako organizatorka życia domowego
Pomimo że kobiety nie pełnią zwykle funkcji decyzyjnych w kwestiach strategicznych, ich rola w codziennym funkcjonowaniu rodziny jest kluczowa. Odpowiadają za gotowanie, sprzątanie, wychowywanie dzieci oraz dbanie o zachowanie zasad moralnych w domu.
W publikacji „Romowie – integracja, edukacja, tożsamość” autorstwa Anny Głowackiej (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018) zwrócono uwagę na to, że:
Rola kobiety nie ogranicza się do biernego wykonywania obowiązków. W wielu rodzinach to właśnie ona zarządza codziennym rytmem życia domowego i przekazuje dzieciom wzorce zachowań.
Mężczyzna jako przedstawiciel rodziny
Zadaniem mężczyzny w rodzinie romskiej jest przede wszystkim dbanie o byt rodziny oraz jej reputację w oczach innych członków wspólnoty. Mężczyźni rzadziej angażują się w obowiązki domowe – ich rola koncentruje się na działaniach poza domem, relacjach społecznych, kontaktach z instytucjami oraz podejmowaniu decyzji, które dotyczą całej rodziny.
To tradycyjne podejście ma swoje korzenie w romańskim systemie norm, w którym mężczyzna postrzegany jest jako obrońca i gwarant honoru rodziny.
Tożsamość kulturowa i znaczenie tradycji
Podział obowiązków domowych ma w kulturze romskiej nie tylko wymiar praktyczny, ale też symboliczny. Jest postrzegany jako element dziedzictwa kulturowego, którego naruszenie może prowadzić do konfliktów wewnątrz rodziny lub wspólnoty.
Potwierdza to także Raport Agencji Praw Podstawowych UE (FRA) pt. „Roma and Equality” (2020), gdzie wskazano, że:
Podtrzymywanie tradycyjnych ról płciowych w rodzinach romskich wynika z przekonania o konieczności ochrony tożsamości kulturowej przed nadmierną asymilacją.
Choć współczesność przynosi zmiany i wyzwania związane z edukacją, migracją czy pracą zawodową, wielu Romów nadal opowiada się za zachowaniem tradycyjnego modelu rodziny.
W społeczności romskiej podział obowiązków domowych pozostaje silnie związany z wielopokoleniową tradycją. Rola kobiety jako opiekunki ogniska domowego i mężczyzny jako głowy rodziny wpisuje się w struktury społeczne i normy kulturowe kształtowane przez pokolenia.
Chociaż wpływ współczesnych przemian społecznych jest widoczny, tradycyjny model rodziny nadal pełni ważną funkcję w utrzymaniu tożsamości i ciągłości kulturowej romskiej społeczności.
* Ten artykuł został opracowany przy wsparciu Journalismfund Europe. www.journalismfund.eu
