Opracował: Zespół dostepnyprawnik.pl
Osoby uprawnione do zachowku
Osobami uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice osoby zmarłej. Do grupy zstępnych należą potomkowie danej osoby, tj.: dzieci, wnuki, prawnuki itd. Również dzieci przysposobione należą do tej grupy. Do kręgu osób uprawnionych do zachowku nie będzie należał każdy krewny, tylko zstępny. Wyłączone z tego kręgu jest np. rodzeństwo osoby zmarłej. Należy mieć na uwadze, że zachowek nie przysługuje wszystkim występującym zstępnym osoby zmarłej (spadkodawcy). Ma tu zastosowanie zasada pierwszeństwa. Jeśli żyje dziecko spadkodawcy, wówczas jemu przysługuje zachowek, a nie jego dziecku, czyli wnukowi spadkodawcy.
W przypadku rozwodu lub separacji współmałżonkowi nie przysługuje prawo do zachowku. Natomiast rodzice zmarłego uzyskują prawo do zachowku, tylko gdy zmarły nie pozostawił zstępnych.
Czym jest zachowek?
Instytucja zachowku służy zabezpieczeniu interesów najbliższej rodziny zmarłego. Osoba uprawniona może otrzymać pewne świadczenie pieniężne w sytuacji, gdy zostanie pominięta w testamencie.
Przykład: Ojciec sporządził testament, w którym powołuje do dziedziczenia tylko żonę, pomijając ich syna. Gdyby nie było testamentu to syn - zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego - miałby pewien udział w spadku. Dzięki instytucji zachowku syn może domagać się od spadkobierczyni (w tym przykładzie matki) wypłaty określonej należności.
Kolejną okolicznością, dającą podstawy do domagania się zachowku przez osobę uprawnioną jest sytuacja, gdy majątek spadkodawcy zostanie za jego życia darowany np. córce z pominięciem syna. Gdyby nie miała miejsca ta darowizna, majątek wszedłby do masy spadkowej i syn mógłby uzyskać w nim pewien udział. W przypadku, gdy nieruchomość została przekazana w ramach umowy dożywocia, nabywca nie jest zobowiązanym z tytułu zachowku.
Wreszcie kolejna sytuacja: w drodze zapisu windykacyjnego majątek spadkodawcy przypadnie określonym osobom (zapisobiercom) z pominięciem osoby uprawnionej. Osobie uprawnionej pozostaje zgłosić roszczenie z tytułu zachowku wobec zapisobiercom windykacyjnym. Powyższe wyjaśnienia są bardzo ogólne i nie zawierają niuansów, wynikających z występujących stanów faktycznych.
W przypadku gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo zstępny uprawniony jest małoletni, wówczas zachowek stanowi równowartość 2/3 udziału, jaki przysługiwałby tej osobie w ramach dziedziczenia ustawowego. Dla pozostałych osób zachowek wynosi połowę tego udziału.
Grupy osób zobowiązanych do wypłaty zachowku
W pierwszej kolejności zobowiązanym do wypłaty zachowku jest spadkobierca. Następnie, jeśli od niego osoba uprawniona nie otrzyma wypłaty, obowiązek ten ciąży na zapisobiercy windykacyjnym. Ostatnią grupę tworzą osoby, którym spadkodawca za życia uczynił darowiznę – zgodnie z przepisami - doliczaną do spadku.
Nie uwzględnia się bowiem przy ustalaniu zachowku darowizn drobnych, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani tych, które zostały dokonane przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (w polskim prawie od chwili śmierci); przy czym te ostatnie zostały uczynione na rzecz osób, które nie są spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku.
Zdarzenia wyłączające uprawnienie do zachowku
Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że osoba, która jest uprawniona do zachowku musi zgłosić swoje roszczenie w odpowiednim terminie, bowiem żądanie to ulega przedawnieniu. Okres przedawnienia roszczenia wynosi 5 lat od ogłoszenia testamentu. W przypadku, gdy miała miejsce darowizna lub zapis windykacyjny termin przedawnienia wynosi 5 lat od otwarcia spadku.
Wydziedziczenie to okoliczność, która pozbawia osobę uprawnioną prawa do zgłoszenia roszczenia z tytułu zachowku. Wydziedziczenia dokonuje spadkodawca w testamencie, podając przyczynę.
Przyczyny dokonania skutecznego wydziedziczenia określone są w przepisie art. 1008 kc, i należą do nich sytuację, gdy uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
