Grecja? Egipt? Indie? Przez wieki powstawały różne teorie o pochodzeniu Romów w Europie — jedne ludowe, inne naukowe. W świetle badań językoznawczych i etnograficznych coraz jaśniej rysuje się jedyna spójna odpowiedź: przodkowie współczesnych Romów przybyli do Europy z terenów północnych Indii, a ich droga wiodła przez Bliski Wschód i Bałkany. Ta wielowiekowa wędrówka doprowadziła także do osiedlenia się różnych grup romskich na ziemiach polskich, w tym w Mielcu.
Korzenie Romów
Badania językowe pokazują, że język romani ma źródła indoeuropejskie, z wyraźnymi podobieństwami do języków północnych Indii ‒ to jeden z najważniejszych dowodów na indyjskie pochodzenie Romów. Z tego punktu widzenia „egipskie” lub „greckie” etymologie, które historycznie funkcjonowały w ludowych opowieściach i kronikach, były raczej próbą objaśnienia obcości tej grupy niż prawdziwym tropem pochodzenia. W praktyce wędrówki trwały wiekami. Romowie pojawiali się w źródłach europejskich od średniowiecza, a w Polsce ‒ w różnych formach i na różnych zasadach osiedlania ‒ są obecni od wieków.
We współczesnej Polsce funkcjonuje kilka rozpoznawalnych grup romskich (np. Polska Roma, Bergitka Roma, Kełderasze, Lowarzy i Sinti), zróżnicowanych pod względem zwyczajów, dialektów i stopnia osiadłości. Część z tych grup przybyła do Polski z Siedmiogrodu (dzisiejsze Węgry) oraz Rumunii. Romopedia (kompendium redagowane przez Łukasza Kwadransa) to dobre źródło do
szybkiego zapoznania się z tą typologią oraz ze współczesnymi wyzwaniami społeczności romskiej w Polsce.
Romowie w Mielcu
O życiu Romów w Mielcu opowiadał w roku 2000 dla „Wieści Regionalnych” Aleksander Siwak: „My tutaj jesteśmy już od 1964 roku. […] Przedtem mieszkaliśmy w Janowie Lubelskim. [...] Wtedy posprzedawaliśmy konie, wozy, a niektóre wozy to inni pozostawiali, bo nikt nie chciał kupić takiej budy i do Mielca przyjechaliśmy samochodami.”Siwak opowiada też o ubóstwie, utracie pracy po przemianach gospodarczych i problemach z dostępem do edukacji: „jedna z wnuczek chodziła do klasy oddzielnej dla dzieci romskich, a ona wolałaby uczęszczać razem z innymi dziećmi”, co pokazuje, że lokalne wyzwania często mają charakter strukturalny.
Eksperci i działacze podkreślają, że mimo bogatej historii Romów w Polsce wciąż dominują stereotypy i brak rzetelnej wiedzy. Władze i organizacje pozarządowe pracują nad edukacją społeczną, upamiętnianiem ofiar II wojny światowej (Porajmos) oraz poprawą dostępu do usług.
Jak zauważa Władysław Kwiatkowski z Centrum Historii i Kultury Romów: „Wiedza o Romach jest naprawdę znikoma i często opiera się niestety na negatywnych stereotypach.”
Historia i współczesność splatają się tu bardzo blisko
To wyzwanie widoczne jest także lokalnie ‒ w debacie o warunkach mieszkaniowych czy integracji szkolnej. Odpowiedź na pytanie „Skąd w Polsce wzięli się Romowie?” jest dziś jaśniejsza niż kiedyś: ich korzenie wywodzą się z terenów indyjskich, a do Polski dotarli w wyniku długiej, wieloetapowej migracji. Jednak poznanie historii to tylko pierwszy krok ‒ ważne jest też zrozumienie współczesnych losów Romów w naszych miastach i w regionie.Lokalne relacje, takie jak wspomnienia pana Aleksandra Siwaka, pokazują, że historia i współczesność splatają się tu bardzo blisko ‒ i że dialog lokalny, edukacja i rzetelne informacje są kluczem do lepszych relacji społecznych.
* Ten artykuł został opracowany przy wsparciu Journalismfund Europe. www.journalismfund.eu
